Dendetako edarien balio-bizitza desberdinen atzean dauden arrazoiak

Dendetako edarien iraupena askotan aldatu egiten da hainbat faktorerengatik, eta hauek honela sailkatu daitezke:

1. Prozesatzeko metodo desberdinak:

Edariaren prozesatzeko metodoak nabarmen eragiten du bere iraupena.

• UHT(Ultra High Tenperatura) Prozesatzea: UHT teknologia erabiliz prozesatutako edariak oso tenperatura altuetara berotzen dira (normalean 135 °C eta 150 °C artean) denbora laburrean, bakterioak eta entzimak modu eraginkorrean hiltzen dituzte eta, horrela, iraupena luzatuz. UHT tratatutako edariak hilabete edo urtebetera arte iraun dezakete eta normalean ez dute hozterik behar. Metodo hau esnea, edateko prest dagoen kafea, esne-tea eta antzeko edarietarako erabiltzen da.
• HTST (High Temperature Short Time) prozesatzea: HTST erabiliz prozesatutako edariak tenperatura baxuago batera berotzen dira (normalean 72 °C inguruan) eta denbora laburrean mantentzen dira (15 eta 30 segundo). Metodo hau bakterioak hiltzeko eraginkorra den arren, ez da UHT bezain indartsua, beraz, edari horien iraupena laburragoa izan ohi da, normalean hoztu behar du eta egun batzuk edo aste batzuk baino ez dira irauten. HTST normalean esne freskorako eta azido gutxiko edari batzuetarako erabiltzen da.
• ESL (Extended Shelf Life) prozesatzea: ESL prozesatzea tratamendu termikorako metodo bat da, pasteurizazio tradizionalaren eta UHTren artean kokatzen dena. Edariak 85 °C eta 100 °C arteko tenperaturetara berotzen dira zenbait segundo edo minututan. Metodo honek mikroorganismo gehienak modu eraginkorrean hiltzen ditu, zaporea eta mantenugaiak mantentzen dituen bitartean, iraupena aste edo hilabete batzuetara luzatzen du eta normalean hoztu behar du. ESL oso erabilia da esnerako, edateko prest dauden teak eta fruta-edarietarako.
• Prentsa Hotza: Prentsa hotza edarien osagaiak berorik gabe erauzteko metodo bat da, horrela mantenugaiak eta zaporeak hobeto kontserbatzeko. Dena den, tenperatura altuko pasteurizaziorik ez dagoenez, mikroorganismoak errazago hazi daitezke, beraz, hotz prentsatutako edariak oso iraupen-bizitza laburra izaten dute, normalean egun batzuk baino ez, eta hoztu behar dira. Hotzeko prentsaketa edateko prest dauden zukuak eta osasun-edarietarako erabiltzen da normalean.
• Pasteurizazioa: Edari batzuek tenperatura baxuko pasteurizazioa erabiltzen dute (normalean 60 °C eta 85 °C artean) mikroorganismoak denbora luzeagoan hiltzeko. Edari hauek hotzean prentsatutako edarien aldean iraupen luzeagoa izan ohi dute, baina UHT tratatutako produktuak baino laburragoak izaten dira, normalean aste batzuetatik hilabete batzuetara irauten dute. Pasteurizazioa maiz erabiltzen da esnekiak eta edariak.

2. Betetzeko metodoa:

Betetzeko metodoak eragin zuzena du edari baten iraupen-bizitzan eta biltegiratze-baldintzetan, batez ere bero tratamenduaren ondoren.

• Betegarri beroa: Beroan betetzeak tenperatura altuetara berotu diren edarien ontziak betetzea dakar, eta ondoren berehala zigilatzea. Metodo honek airea eta kanpoko kutsatzaileak sartzea ekiditen du, eta horrela, iraupena luzatzen du. Betegarri beroa edateko prest dauden esne, edari eta zopetarako erabiltzen da, askotan UHT edo ESL tratamenduekin batera.
• Hotza betetzea: Hotza betetzeak hoztutako edariekin ontziak betetzea eta hermetika zigilatzea datza. Metodo honek normalean ingurune antzua behar du eta tratamendu termikorik jasotzen ez duten edarietarako erabiltzen da, hotz prentsatutako zukuak adibidez. Edari hauek beroan esterilizatu ez direnez, hozkailuan gorde behar dira eta iraunaldi laburragoa izan.
• Betegarri aseptikoa: Betetze aseptikoa ingurune antzu batean ontziak betetzeari egiten dio erreferentzia, askotan aire edo likido esterilak erabiliz ontzi barruan dauden mikroorganismoak kentzeko. Betegarri aseptikoa UHT edo ESL prozesaketarekin konbinatzen da normalean, edariak giro-tenperaturan gordetzeko aukera ematen du denbora luzez. Metodo hau edateko prest dagoen esne, fruta zuku eta antzeko edarietarako erabiltzen da normalean.
• Hutsean betetzea: Hutsean betetzeak ontzi bat bete eta barruan hutsunea sortzea dakar, airea sar ez dadin. Airearekin kontaktua murriztuz, produktuaren iraupena luzatzen da. Metodo hau tenperatura altuko tratamendurik gabeko balio-bizitza luzeagoa behar duten produktuetarako erabiltzen da, elikagai likido batzuetan adibidez.

3. Enbalatzeko metodoa:

Edari bat ontziratzeko moduak ere eragina du bere iraupena.

• Enbalaje zigilatua: Enbalaje zigilatuak (adibidez, aluminiozko papera edo film konposatua) airea, argia eta hezetasuna ontzian sartzea saihesten laguntzen du, mikrobioen hazkuntza murrizten eta, horrela, iraupena luzatzen du. UHT tratatutako edariak sarritan ontzi itxiak erabiltzen dituzte, produktuak hilabetez fresko mantendu ditzaketenak.
• Beirazko edo plastikozko botila ontziak: Ontziak behar bezala ixten ez badira, edaria airearekin eta kanpoko bakterioekin kontaktuan egon daiteke, bere iraupena laburtuz.
• Hozteko edariak botilaratuak: Edari batzuek hoztu behar dute ontziratu ondoren ere. Edari hauek baliteke ontzi guztiz itxirik ez izatea edo tratamendu termiko intentsiboa jasan ez izana, eta horrek balio-bizitza laburragoa izango du.

4. Gehigarriak eta kontserbatzaileak:

Edari-produktu askok kontserbatzaileak edo gehigarriak erabiltzen dituzte beren iraupena luzatzeko.

• Kontserbatzaileak: Potasio sorbatoa eta sodio benzoatoa bezalako osagaiek mikroorganismoen hazkuntza inhibitzen dute, eta horrela edariaren iraupena luzatzen dute.
• Antioxidatzaileak: C bitamina eta E bitamina bezalako osagaiek edariaren mantenugaien oxidazioa saihesten dute, zaporea eta kolorearen egonkortasuna mantenduz.
• Kontserbatzaile gehigarririk gabe: Edari-produktu batzuek "kontserbatiborik gabekoa" edo "naturala" dela diote, hau da, ez da kontserbatzailerik gehitzen, eta hauek iraungitze-bizitza laburragoa izan ohi dute.

5. Edarien konposizioa:

Edariaren osagaiek zehazten dute zein galkorra den.

• Esne Purea eta Esnekiak: Esne puruak eta beste esneki batzuek (adibidez, jogurtak eta irabiatuak) proteina eta laktosa gehiago daukate, bakterioen hazkuntza jasaten dutenez. Normalean tratamendu termiko eraginkorra behar dute balio-bizitza luzatzeko.
• Fruta edariak eta teak: Fruta-zukuak, azukreak, zaporeak edo koloreak dituzten edariak kontserbazio-behar desberdinak izan ditzakete eta erabilitako osagai espezifikoen arabera iraupena eragin dezakete.

6. Biltegiratze eta Garraio baldintzak:

Edari bat gordetzeko eta garraiatzeko moduak eragin handia izan dezake bere iraupenean.

• Hoztea vs. Gela-tenperatura biltegiratzea: Edari batzuk hoztu behar dira bakterioen hazkuntza eta hondatzea saihesteko. Edari hauek "hoztu behar dute" edo "erosi ondoren hoztu" etiketa jarri ohi dute. UHT tratatutako edariak, ordea, normalean giro-tenperaturan gorde daitezke denbora luzez.
• Garraio-baldintzak: Garraioan zehar edariak tenperatura altuetara jasaten badira, haien iraupena laburtu egin daiteke, tenperaturaren kontrola desegokiak hondatzea bizkortu baitezake.

7. Produktuen formulazioa eta tratamendua:

Edariaren formulazioak eta prozesatzeak ere eragina dute bere iraupenaren iraupena.

• Osagai bakarreko edariak eta nahastutako edariak: Osagai bakarreko edariak (esne hutsa, esaterako) osagai naturalagoak izan ohi dituzte eta iraunaldi laburragoa izan dezakete. Nahastutako edariak (adibidez, esne-tea, zaporedun esnea edo edateko prest dagoen kafea) balio-bizitza luzatzen laguntzen duten osagaien onura izan dezakete.